Дали машина може да добие Нобелова награда: Големата дебата што ги подели научниците

Дали вештачката интелигенција некогаш ќе добие Нобелова награда? Научниците се длабоко поделени околу прашањето што ја дефинира иднината на науката

Во време кога вештачката интелигенција (ВИ) со неверојатна брзина навлегува во секој аспект од нашите животи, се поставува едно фасцинантно и длабоко филозофско прашање: Дали машина некогаш ќе може да направи научно откритие толку револуционерно, што ќе заслужи Нобелова награда? Одговорот на ова прашање длабоко ја подели научната заедница, отворајќи дебата не само за технологијата, туку и за самата суштина на креативноста и откритието.

Идејата е формализирана преку таканаречениот „Нобел-Тјуринг предизвик“, кој предвидува дека до 2050 година, систем на вештачка интелигенција, целосно самостојно, ќе дојде до откритие вредно за Нобел. Некои оптимисти, како професорот Рос Кинг од Кембриџ, веруваат дека тоа би можело да се случи и многу порано, можеби дури и во следната деценија.

Аргументот „За“: ВИ како незапирлива алатка

Поддржувачите на оваа идеја посочуваат дека вештачката интелигенција веќе игра клучна улога во науката. Системот AlphaFold, кој користи ВИ за да ја предвиди тридимензионалната структура на протеините, веќе направи револуција во биологијата (неговите човечки творци добија Нобелова награда во 2024 година). Други системи веќе се користат за дизајнирање на експерименти, анализа на огромни количини на податоци, па дури и за поставување на нови хипотези. Според ова гледиште, само прашање на време е кога овие алатки ќе станат толку моќни и автономни, што откритието ќе биде повеќе нивно, отколку на човекот што ги користи.

Аргументот „Против“: Машина што имитира, но не разбира

Скептиците, од друга страна, тврдат дека постои фундаментална разлика помеѓу ВИ како алатка и ВИ како научник. Денешните модели на вештачка интелигенција се брилијантни во препознавање на шаблони во постоечкото човечко знаење. Тие можат да го „прочитаат“ секој научен труд што е некогаш напишан и да извлечат заклучоци што на луѓето им промакнале. Но, тие немаат вистинско, длабоко разбирање на основните принципи. Една студија покажала дека ВИ модел може да го предвиди движењето на планетите, но не може да ги изведе основните закони на физиката што го овозможуваат тоа движење. Со други зборови, ВИ е одлична во имитирање на резултатите, но не и во разбирање на причините. Таа нема интуиција, креативност и, најважно од сè, нема искуство од реалниот свет, што е клучно за поставување на сосема нови, револуционерни прашања.

Повеќе од само прашање на технологија – етичката дилема

Постои и трета група на научници кои го поставуваат прашањето: дури и ако можеме, дали треба да создадеме целосно автономни ВИ-научници? Тие предупредуваат дека прекумерното потпирање на вештачката интелигенција може да доведе до повеќе грешки, да ја намали иновативноста и, најважно од сè, да ги направи непотребни младите човечки научници, кои никогаш нема да ги стекнат вештините потребни за да дојдат до сопствени откритија.

На крајот, дебатата за Нобеловата награда за вештачка интелигенција не е само за технологијата; таа е дебата за душата на науката. Таа нè принудува да се запрашаме што е тоа што навистина го цениме: ефикасноста на автоматизираното откривање или хаотичниот, непредвидлив и, на крајот, длабоко човечки процес на љубопитност, интуиција и радоста од „еврика“ моментот. Статутите на Нобеловата фондација засега се јасни – наградата може да ја добијат само луѓе. Можеби и треба да остане така.