Двајцата писатели кои ја одбиле Нобеловата награда и зошто

Наградата што не смееле да ја примат: Приказните за двајцата писатели кои ја одбиле Нобеловата награда – едниот од страв, другиот од принцип

Додека светот го слави новиот добитник на Нобеловата награда за литература, унгарскиот писател Ласло Краснахоркаи, вреди да се потсетиме на двата најконтроверзни моменти во историјата на оваа престижна награда. Во повеќе од еден век, само двајца лауреати свесно ја одбиле честа – рускиот поет Борис Пастернак и францускиот филозоф Жан-Пол Сартр. Нивните приказни се фасцинантен увид во судирот на уметноста, политиката и личниот интегритет.

Овие два случаи, иако навидум слични, се фундаментално различни и ја отсликуваат комплексната реалност на 20-от век.

Борис Пастернак (1958) – Одбивање под закана

Кога Шведската академија во 1958 година му ја доделила Нобеловата награда на Борис Пастернак за неговиот роман „Доктор Живаго“, таа не му донела слава, туку пекол. Романот, кој нуди критички поглед кон Октомвриската револуција, бил забранет во Советскиот Сојуз, но бил прокриумчарен на Запад и објавен, наводно со тајна помош на ЦИА.

За советскиот режим, наградата не била признание за уметност, туку политичка провокација. Пастернак веднаш станал мета на брутална јавна кампања. Бил исфрлен од Сојузот на писателите, прогласен за предавник, а му се заканувале со одземање на државјанството и прогон. Соочен со изборот помеѓу наградата и татковината, тој бил принуден да ѝ испрати телеграма на Шведската академија во која, со скршено срце, ја одбива наградата. Неговото одбивање не било чин на слободна волја, туку изнуден потег под притисок на тоталитарниот режим.

Жан-Пол Сартр (1964) – Одбивање од принцип

Шест години подоцна, ситуацијата била сосема поинаква. Кога егзистенцијалистичкиот филозоф и писател Жан-Пол Сартр бил прогласен за добитник, тој веднаш ја одбил наградата, но од сосема различни причини. За Сартр, прифаќањето на било каква официјална награда, дури и најпрестижната, значело претворање на писателот во институција, со што тој би ја изгубил својата слобода и независност.

„Не е исто ако се потпишувам како Жан-Пол Сартр, или како Жан-Пол Сартр, добитник на Нобелова награда“, објаснил тој. „Писателот мора да се спротивстави на тоа да биде претворен во институција, дури и кога тоа се случува на почесен начин“. Неговото одбивање било филозофски и политички чин, доследен на неговите егзистенцијалистички уверувања за апсолутната слобода и одговорност на поединецот.

Повеќе од само награда – симбол на слободата

Приказните на Пастернак и Сартр се две страни на истата медаља. Тие покажуваат дека односот на уметникот кон славата и признанијата е длабоко личен и честопати условен од политичкиот контекст. Едниот бил жртва на систем кој ја казнувал слободата, додека другиот ја славел слободата со тоа што ги отфрлал сите окови, па дури и златните. Овие два случаи остануваат како вечен потсетник за комплексната и честопати болна врска помеѓ-у уметноста, моќта и совеста.