Кој го толерира говорот на омраза: Актери, механизми и пропусти во институционалниот одговор

Говорот на омраза не станува силен затоа што е убедлив, туку затоа што околу него владее мртва тишина — тишина на институции, партии и платформи што гледаат на другата страна.

Секој ден го гледаме истиот образец: навреди, етикетирања и деградирање на „другиот“ минуваат без реакција, додека јавните актери се колнат во слободата на говор — но ја забораваат слободата од омраза и заплашување. Прашањето не е дали говорот на омраза постои, туку кој го толерира, со која цел и по која цена.

Македонската јавност често ја претставува омразата како „несреќен нуспроизвод“ на жестоката политика. Во пракса, таа е метод: мобилизира база, поларизира средина и ја парализира институционалната реакција. Кога навредата станува монета за дневнополитичка употреба, државата — и кога сака — изгледа беспомошна. Но беспомошноста не е судбина; таа е избор.

Кој толерира: политички интереси, институционална инерција и алгоритамска економија

Партиски профит. Дел од политичките актери ја сметаат токсичната реторика за „евтина енергија“ што вклучува емоции и дисциплинира свои редови. Кога омразата носи кликови и гласачи, саморегулацијата исчезнува.

Институционален вакуум. Закони постојат, но практиките „чекаат“: слаба координација меѓу обвинителство, полиција и регулатори; недоволно специјализирани истражители; страв од „цензура“ наместо јасно разграничување меѓу критика и омраза. Резултат: нула превентивен ефект.

Платформи и алгоритми. Онлајн системите ја наградуваат содржината што предизвикува силни реакции. Омразата е „вирална“, па побрзо се сервисира од содржина со аргументи. Без транспарентни правила и брза модерација, најгласните стануваат највидливи.

Каде е границата: слобода на говор ≠ право да деградираш и заплашуваш

Демократијата живее од силна критика, сатира и остар јазик. Но говорот на омраза е нешто друго: јавна комуникација што повикува или оправдува дискриминација, омаловажување или насилство кон лице/група поради нивна заштитена карактеристика (етничка, верска, родова, сексуална ориентација и сл.). Разграничувањето е клучно: „Политичарот Х е некомпетентен“ е груба критика; „Луѓето од групата Y се говна и треба да им се забрани…“ е класичен пример за омраза со реална штета.

Границата не ја повлекува вкусот, туку штетата: дали пораката реално создава непријателска средина, ризик од дискриминација или насилство? Дали таргетира заштитена група? Дали постои патерн и намера? Тука институциите мора да делуваат брзо, пред да дојде до ескалација.

Пет столба за реакција што функционира

1) Јасни протоколи и рокови. Стандарди за полиција и обвинителство: како се документира дигитален траг, кога се повикува платформа, колку е рокот за процена на ризик. Без рокови, „случајот“ станува сенка.

2) Специјализирани единици. Мешани тимови (правници, ИТ-аналитичари, психолози) што проценуваат контекст, мотив и влијание. Омразата ретко е изолирана; таа е кампања.

3) Обврски за платформите. Недоволна е општа „политика за заедница“. Потребни се локални контакт-точки, транспарентни извештаи за отстранувања, итни канали за јавни личности и ранливи групи, видливи предупредувања пред санкции на корисници.

4) Едукација и контра-наратив. Школска медиумска писменост, јавни кампањи и поддршка за редакции и НВО што развиваат проверени контент-пакети: факти, човечки приказни, јазик без стигма.

5) Казни што болат — но и рехабилитација. Прекршочни и кривични мерки (според степен на штета), плус задолжителни програми за говорници (обуки за предрасуди, ресторативна медијација со заедницата).

Што може да направи секој актор — практично

Влада/Собрание. Ускладени дефиниции во кривичниот и медиумскиот домен; заштитни мерки за новинари и јавни службеници; редовни извештаи со мерливи индикатори (време до реакција, процент решени случаи).

Обвинителство/полиција. Обуки за препознавање на омраза vs. груб говор; протоколи за дигитални докази; партнерства со платформи; приоритетни листи за случаи со висок ризик.

Регулатори/омбудсман. Брзи препораки, јавно прозирни постапки, „награди и засрами“ извештаи за медиуми/портали според уредничка пракса.

Платформи/медиуми. Јасни куќни правила, модерација со контекст, предупредувања и ескалација. Не е цензура ако се санкционира систематска деградација според утврден стандард.

Граѓани. Документирајте (скриншоти со метаподатоци), пријавувајте по официјални канали, користете контра-наратив (факти, мирен тон), не хранете тролови.

Заклучок: нула толеранција не значи нула слобода

Слободата на говор е темел, но без владеење на правото таа станува алатка за доминација. Државата што реагира — со пропорционални, предвидливи и транспарентни мерки — не ја „сече“ слободата, туку ја штити. И обратно: тишината не е неутрална; таа е избор на страна.