Науката зад есенските бои: Зошто лисјата ја менуваат бојата

Повеќе од само убавина: Науката зад есенските бои и зошто дрвјата се „облекуваат“ во најубавите нијанси пред да заспијат

Со доаѓањето на октомври, природата го започнува своето најспектакуларно шоу – трансформацијата на пејзажот во огномет од жолти, портокалови и црвени нијанси. Но, што точно се случува во листовите и зошто тие ја менуваат бојата? Овој процес, кој често го доживуваме како симбол на крајот и умирањето, е всушност една од најгенијалните стратегии за опстанок во природата.

Промената на боите не е случајна; таа е внимателно диригиран процес кој зависи од должината на денот и од временските услови. Како што деновите стануваат пократки, а сончевите зраци послаби, дрвјата добиваат сигнал дека е време да се подготват за зимата. Тие го започнуваат процесот на „стратешко повлекување“.

Збогум за зеленилото – каде исчезнува хлорофилот?

Главната задача на листот во текот на пролетта и летото е фотосинтезата, процес кој се одвива со помош на зелениот пигмент – хлорофилот. Но, хлорофилот е скапоцен, бидејќи содржи важни хранливи материи. Затоа, пред да го отфрли листот, дрвото почнува да го разградува хлорофилот и да ги повлекува хранливите материи назад во стеблото и корените, за да ги сочува за следната пролет.

Откривање на скриените бои и создавање на нови

Со исчезнувањето на доминантниот зелен хлорофил, на виделина излегуваат другите пигменти кои цело време биле присутни во листот, но маскирани:

• Жолтите и портокаловите (каротеноиди): Овие пигменти, кои им даваат боја и на морковите и на пченката, се присутни во листот во текот на целата година. Нивната улога е да му помагаат на хлорофилот во апсорпцијата на светлината. Кога зелениот пигмент ќе исчезне, тие конечно доаѓаат до израз.
• Црвените и виолетовите (антоцијани): Овие пигменти се посебна приказна. Тие не се присутни во листот во текот на летото, туку дрвото почнува активно да ги произведува дури наесен. Зошто би трошело енергија на нешто што наскоро ќе го отфрли? Научниците веруваат дека антоцијаните делуваат како еден вид на „крем за сончање“. Тие го штитат листот од пресилната сончева светлина, овозможувајќи му на дрвото да извлече што е можно повеќе хранливи материи пред листот конечно да падне.

Рецепт за совршена есен: Што го одредува интензитетот на боите?

Дали есента ќе биде спектакуларно црвена или претежно жолта, зависи од времето. „Рецептот“ за најраскошни бои е: многу сончеви денови и студени, но не и мразни ноќи. Сончевите денови го поттикнуваат производството на шеќери во листот, кои се неопходни за создавање на црвените антоцијани. Студените ноќи, пак, ги затвораат „вените“ на листот, заробувајќи ги шеќерите внатре.

Од друга страна, раниот мраз го запира производството на црвениот пигмент, па есента останува жолта. Сушата, ветрот и обилните дождови, пак, можат да предизвикаат листовите да паднат предвреме, пред воопшто да ја сменат бојата.

На крајот, есенските бои не се знак на умирање, туку на мудра подготовка за одмор. Тоа е последниот, спектакуларен чин на дрвото пред да заспие зимски сон, визуелен доказ за брилијантната ефикасност и убавина на природата.