‘Везилка’ е името на иднината: Како Македонија ќе го научи ChatGPT да зборува македонски

Македонија си „везе“ пат во дигиталната иднина: Што е „Везилка“ и зошто овој проект е најважната технолошка вест на деценијата?

Во морето од секојдневни вести за комунални проблеми и политички препукувања, една вест блесна како светилник на надежта: Македонија доби 6 милиони евра од Европската Унија за да изгради Национален центар за вештачка интелигенција, со симболичното име „Везилка“. Проектот, кој ќе го води ФИНКИ, е многу повеќе од само уште една инвестиција; тој е историски чекор кој ѝ овозможува на земјата од пасивен набљудувач да стане активен играч во најважната технолошка трка на 21-от век.

Што е „Везилка“ и зошто е ова толку голема работа?

Иако името звучи традиционално, „Везилка“ е всушност ултра-модерен концепт. Замислете го како дигитален автопат кој ќе ја поврзе Македонија директно со мрежата на европски суперкомпјутери (EuroHPC). Ова значи дека нашите научници, компании и стартапи за првпат ќе добијат пристап до огромна компјутерска моќ, нешто што досега беше незамислив луксуз. „Везилка“ ќе функционира како „антена“ на поголемата грчка АИ-фабрика „Фарос“, но ќе биде целосно посветена на македонските потреби.

Најважната мисија: Да го научиме ChatGPT да зборува македонски

Една од клучните и најемотивни мисии на „Везилка“ е опстанокот на македонскиот јазик во дигиталната ера. Во моментов, големите АИ модели како ChatGPT имаат многу ограничени познавања од македонскиот јазик, бидејќи немаат доволно податоци за да учат. Ова е егзистенцијална закана – ако нашиот јазик не постои во светот на вештачката интелигенција, тој ризикува полека да изумре.

Проектот „Везилка“, како што објасни проф. д-р Димитар Трајанов од ФИНКИ, ќе работи на системско собирање и дигитализација на македонски текстови за да се создаде првиот голем, квалитетен македонски јазичен модел. „Основата на сè е добриот јазичен модел кој го разбира не само нашиот јазик, туку и нашето законодавство и начинот на кој функционира нашето општество“, објасни тој.

Борбата против одливот на мозоци и геополитичката игра на ЕУ

Овој проект е и моќно оружје во борбата против одливот на мозоци. Со тоа што им нуди на најдобрите ИТ таленти пристап до врвна технологија и можност да работат на револуционерни проекти дома, „Везилка“ е конкретен обид да се задржат младите во Македонија.

Од друга страна, ова е и паметен геополитички потег на Европската Унија. Како што потврди и претседателката на ЕК, Урсула фон дер Лајен, слична „фабрика“ се отвора и во Србија. Во глобалната технолошка војна помеѓу САД, Кина и ЕУ, Брисел со ваквите инвестиции се обидува да го врзе Западен Балкан поцврсто за себе и да го намали влијанието на другите сили.

Од ѓубре до суперкомпјутери

На крајот, веста за „Везилка“ е освежувачка промена на наративот. Таа е доказ дека, дури и кога се чини дека се давиме во секојдневни проблеми, во Македонија постојат луѓе и институции кои размислуваат за иднината. Името „Везилка“ е совршена метафора – спој на традицијата и иднината, каде што од нишките на податоците ќе се извезе нова, дигитална иднина за Македонија.