Зошто народот е посилен од милијардите: Лекцијата за „општествената лиценца“

Владината дозвола повеќе не е доволна: Балканската лекција за „општествена лиценца“ и зошто локалната заедница сега има моќ на вето врз рудниците

Во светот на модерното рударство, се случи тивок, но тектонски потрес. Милијарди долари инвестиции, договори со влади и сите правни дозволи на светот можат да се претворат во прав доколку недостасува еден клучен, непишан документ: „општествената лиценца за работа“. Ова е суровата лекција што на потешкиот начин ја научија моќните корпорации ширум Европа, а особено на Балканот, каде што граѓаните докажаа дека тие, а не политичарите, го имаат последниот збор за тоа дали некој ќе копа во нивната земја.

Најсвежиот и најдраматичен пример за оваа нова реалност дојде од соседна Србија. Глобалниот рударски гигант „Рио Тинто“ го имаше еден од најголемите светски проекти за литиум во долината на Јадар, со целосна поддршка од државата. Но, тие се соочија со нешто што не го очекуваа: обединет фронт од локални земјоделци, еколошки активисти, независни научници и гневна јавност. Преку масовни протести и информативна кампања, тие успеаја да докажат дека потенцијалната еколошка штета е далеку поголема од ветените економски придобивки. Притисокот беше толку силен што српската влада беше принудена да го поништи целиот проект. Пораката беше јасна: без дозвола од народот, нема бизнис.

Општествената лиценца не е формален документ, туку континуирана состојба на доверба и прифаќање на еден проект од страна на локалната заедница. Таа не се добива на состанок зад затворени врати, туку се гради со години, преку транспарентност, искрен дијалог и конкретни докази. Ова вклучува вклучување на заедницата уште од најраната фаза, слушање на нивните стравови, нудење на реални и долгорочни економски придобивки и, најважно од сè, обезбедување на највисоки технолошки и еколошки стандарди со независен надзор.

Оваа европска лекција има директни импликации и за Македонија, каде што граѓаните во минатото покажаа силен отпор кон контроверзни рударски проекти како Иловица-Штука и Казандол. Искуствата од регионот докажуваат дека времето кога рудниците можеа да се наметнат со политичка сила е завршено. Секој иден инвеститор кој планира да работи во Македонија ќе мора прво да ја добие довербата од локалното население, пред воопшто да аплицира за дозвола од државата.

Анализа: Новата рамнотежа на моќта и парадоксот на зелената транзиција

Подемот на „општествената лиценца“ означува фундаментална промена во рамнотежата на моќта. Во 21-от век, благодарение на социјалните мрежи и глобалната еколошка свест, локалните заедници добија глас и моќ како никогаш досега. Тие можат да се организираат, да споделуваат информации и да вршат притисок, ефикасно давајќи им право на вето на проекти вредни милијарди. Ова создава интересен парадокс во екот на зелената транзиција. Сите сакаме електрични автомобили и чиста енергија, но за тоа се потребни огромни количини на литиум, бакар и никел. Сепак, никој не сака рудник во својот двор поради легитимниот страв од загадување на водата и уништување на природата. Општествената лиценца е единствениот мост преку овој парадокс. Застарените ветувања за „неколку стотици работни места“ повеќе не се доволни. Заедниците сега бараат доказ дека рудникот нема да ја уништи нивната иднина и дека придобивките ќе бидат праведно распределени. Во новото време, највредната руда што една компанија може да ја поседува не е онаа под земја, туку довербата на луѓето што живеат над неа.