Неверојатната приказна за македонскиот рудник Алшар, изворот на најсмртоносниот отров во светот

Приказната за талиумот, „отровот на трујачите“, и неговата неверојатна врска со македонскиот рудник Алшар.

Во светот на хемиските елементи, ретко кој има толку мрачна репутација како талиумот. Овој тежок метал, без вкус и мирис, со децении беше совршеното оружје за тајни убиства, поради што го доби прекарот „отровот на трујачите“. Но, приказната за овој опасен елемент има изненадувачка и директна врска со Македонија. Рудникот Алшар на планината Кожуф е едно од најзначајните и најпознати наоѓалишта на талиум во светот.

Алшар: Изворот на „отровот на трујачите“

Рудникот Алшар е светски познат по лорандитот, редок минерал кој е кристална форма на талиум. Токму овој минерал го прави Алшар уникатен. Карактеристиките на талиумот го направиле совршено оружје за труење: лесно се раствора, нема вкус, а симптомите се појавуваат бавно и личат на други болести. Најпрепознатливиот знак, драматичното губење на косата, се случува предоцна, кога спасот е речиси невозможен. Поради ова, тој бил омилен кај тајните служби, но и во крими-романите на Агата Кристи.

Другото лице на Алшар: Решавање на сончевата мистерија

Но, приказната за Алшар има и друга, светла страна. Истиот тој минерал, лорандитот, се смета за „свет грал“ во модерната физика. Во 20-от век, научниците се соочиле со огромен предизвик наречен „проблемот со сончевите неутрина“ – не можеле да ги детектираат овие ситни честички кои доаѓаат од Сонцето. Тие сфатиле дека токму кристалите на лорандит од Алшар можат да послужат како природен детектор. Со анализа на стариот лорандит, тие би можеле да ги „избројат“ неутрината што го погодувале со векови и со тоа да ги разберат процесите во внатрешноста на Сонцето.

Двојното наследство на еден рудник

Приказната за Алшар е фасцинантен парадокс. Истото место кое го дава суровиот материјал за еден од најподмолните отрови, истовремено го нуди и клучот за решавање на една од најголемите научни мистерии. Ова го прави Алшар не само обичен рудник, туку и непроценливо светско богатство – место каде што се спојуваат темната страна на криминологијата и светлата страна на науката.

На крајот, ова е потсетник дека еден елемент, како и еден човек, може да има две лица. Талиумот од Алшар може да биде и смртоносен отров и алатка за разбирање на универзумот. Разликата е само во тоа како ќе го искористиме.