Од кого детето ја наследува бојата на очите: Науката е посложена отколку што мислите

Повеќе од само „доминантен“ ген: Комплексната и непредвидлива наука зад тоа како децата ја наследуваат бојата на очите

„Ги има очите на татко му!“ е реченица што речиси секое новороденче ја слуша. Но, што кога двајца родители со темно кафеави очи ќе добијат дете со блескаво сини? Науката зад наследувањето на бојата на очите е далеку посложена и пофасцинантна од едноставната лекција за доминантни и рецесивни гени што ја учевме во училиште. Вистината е дека генетиката е повеќе како сложен џез, отколку како едноставна мелодија.

Долго време, се веруваше дека бојата на очите е одредена од еден единствен ген, каде што кафеавата боја е секогаш доминантна над сината. Според оваа поедноставена теорија, двајца синооки родители не би можеле да имаат дете со кафеави очи. Денес знаеме дека ова не е точно. Бојата на очите е полигенска особина, што значи дека е резултат на интеракцијата на повеќе различни гени, од кои најважни се два: OCA2 и HERC2, кои се наоѓаат на хромозомот 15.

Улогата на меланинот – не се работи за боја, туку за количина

Интересно е што во ирисот на окото не постојат син или зелен пигмент. Бојата на очите е одредена исклучиво од количината и распоредот на еден единствен пигмент – меланин, истиот пигмент кој им дава боја на нашата кожа и коса.

• Кафеави очи: Имаат големо количество на меланин во предниот слој на ирисот, кој ја апсорбира светлината и им дава темна боја.
• Сини очи: Имаат многу малку или воопшто немаат меланин во предниот слој. Сината боја што ја гледаме е всушност оптичка илузија, резултат на расејувањето на светлината (исто како што небото изгледа сино).
• Зелени или лешник боја на очи: Имаат умерено количество на меланин, што е комбинација од малку пигмент и ефектот на расејување на светлината.

Гените како OCA2 и HERC2 не носат код за „сина“ или „кафеава“ боја, туку функционираат како прекинувачи кои му даваат инструкција на телото колку меланин да произведе и да складира во ирисот.

Може ли да се предвиди бојата на очите? Само донекаде

Поради сложената интеракција на повеќе гени, бојата на очите на детето не може да се предвиди со 100% сигурност, туку само да се процени веројатноста.

• Двајца синооки родители: Најголема е веројатноста да имаат дете со сини очи, но поради ретки генетски комбинации, можно е да имаат и дете со зелени или дури и кафеави очи.
• Двајца кафеавооки родители: Најчесто добиваат дете со кафеави очи. Сепак, ако и двајцата носат рецесивен ген за сини очи, постои околу 25% шанса нивното дете да има сини очи.
• Еден синоок, еден кафеавоок родител: Шансите се околу 50-50, но најчесто доминира кафеавата боја.

На крајот, генетиката е игра на веројатности. Секое дете добива уникатна комбинација на гени не само од своите родители, туку и од своите баби и дедовци, па дури и од подалечни предци. Затоа, следниот пат кога ќе видите дете чија боја на очи не „одговара“ на онаа на неговите родители, немојте да се чудите. Тоа не е доказ за ништо друго, освен за прекрасната и непредвидлива сложеност на човечката генетика.