Тивката пандемија: Секој осми човек во светот има ментално нарушување.

Скриената пандемија што не познава граници: Над милијарда луѓе водат тивка битка со менталните нарушувања

Додека светот со право беше фокусиран на пандемијата на Ковид-19, една друга, постара и потивка пандемија продолжи да се шири во сенка. Таа не ги напаѓа белите дробови, туку умот и душата. Според Светската здравствена организација (СЗО), речиси секој осми човек на планетата, или над една милијарда луѓе, живее со некое ментално нарушување – криза од колосални размери која предолго се игнорира.

Бројките зад оваа тишина се застрашувачки. Дури и пред Ковид-19, анксиозноста и депресијата беа најчестите ментални состојби, но само во првата година од пандемијата нивната стапка порасна за неверојатни 25%. Оваа ескалација дојде врз веќе кревок систем: на глобално ниво, државите трошат во просек само 2% од своите здравствени буџети за ментално здравје. Како резултат на тоа, над 70% од луѓето со тешки психози никогаш не ја добиваат потребната нега.

Последиците се буквално смртоносни. Менталните нарушувања се водечка причина за години поминати со попреченост, но и за прерана смрт. Секоја година, самоубиството одзема повеќе животи отколку ХИВ, маларија или војните, и претставува повеќе од еден од секои 100 смртни случаи. Лицата со тешки ментални состојби, како шизофренија, умираат во просек 10 до 20 години порано од општата популација, често поради физички болести кои можеле да се спречат, но биле занемарени.

Економската цена на оваа негрижа е астрономска. Загубената продуктивност како резултат на депресија и анксиозност ја чини светската економија трилиони долари годишно. Инвестирањето во менталното здравје не е трошок, туку една од најпаметните инвестиции што едно општество може да ги направи за својата благосостојба и просперитет.

Анализа: Од глобална статистика до македонска реалност

Додека овие глобални бројки се алармантни, во македонскиот контекст тие добиваат уште потемна нијанса. Кај нас, кризата е засилена од длабоко вкоренетата стигма, каде што барањето психолошка помош сè уште често се доживува како слабост или срам, а не како неопходна здравствена грижа. Оваа културолошка бариера е надополнета со сериозни системски недостатоци: хроничен недостиг на психијатри, психолози и социјални работници, особено за деца и адолесценти. Системот сè уште во голема мера се потпира на неколку големи психијатриски институции, наместо да развива пристапна, локална грижа. Повикот на СЗО за трансформација кон „грижа во заедницата“ е особено релевантен за Македонија. Решението не лежи во изолација, туку во интеграција: обука на матичните лекари за рано препознавање на симптомите, вклучување на психолози во секое училиште и отворање на мали, локални центри за ментално здравје. Оваа тивка пандемија бара гласен и храбар одговор, почнувајќи од секој од нас.