Зошто повеќе немаме пролет и есен: Науката зад хаотичното време

Планетарен џет-лег: Зошто ги изгубивме пролетта и есента, а годишните времиња повеќе не постојат како што ги знаеме

Дали и вие го имате тоа чувство? Чувството дека од дебелите зимски јакни речиси преку ноќ скокнавме во летни маици, а потоа од пеколните летни горештини директно се вративме на студеното време, без речиси никаква транзиција. Ова не е само перцепција; тоа е реалноста на новиот климатски хаос. Утешниот, предвидлив ритам на четирите годишни времиња, кој го обликувал развојот на човечката цивилизација, сè повеќе станува илузија, заменет со ера на екстреми и непредвидливост.

Пролетта и есента, двете најнежни и најпоетски сезони, полека исчезнуваат. Тие се претвораат во кратки, нестабилни периоди каде што во една недела можеме да доживееме температури од сите четири годишни времиња. Сведоци сме на денови со 20 степени во февруари, кои ги мамат овошките да процветаат прерано, само за потоа еден доцен мраз во април или мај целосно да го уништи родот. Сведоци сме и на продолжени, брутални летни суши и топлотни бранови, проследени со ненадејни и разорни поројни поплави.

Научната причина – „пијаниот“ џет-стрим

Овој хаос не е случаен. Научниците го објаснуваат со слабеењето на џет-стримот – брза воздушна струја на голема височина која го дели студениот воздух од Арктикот од топлиот воздух од југот. Поради забрзаното топење на мразот, Арктикот се загрева многу побрзо од остатокот на планетата. Ова ја намалува температурната разлика која го движи џет-стримот. Како резултат на тоа, тој забавува и почнува да се „клати“ и да прави големи бранови, слично на бавна река. Овој нестабилен, „пијан“ џет-стрим дозволува студениот поларен воздух да навлезе длабоко на југ (носејќи снег во мај) и топлиот тропски воздух да се пробие далеку на север (носејќи летни температури во зима).

Последиците за природата и за земјоделството во Македонија се веќе катастрофални. Растенијата и животните се целосно збунети. Пчелите излегуваат прерано, птиците преселници се враќаат во време кога сè уште нема храна, а земјоделските култури се уништени од непредвидливите мразеви и суши. Ова е еден вид на „еколошки џет-лег“, каде што целиот жив свет е исфрлен од својот милениумски ритам.

Психолошката цена на изгубените годишни времиња

Но, последиците не се само економски и еколошки; тие се и длабоко психолошки. Губењето на предвидливиот циклус на годишните времиња создава суптилно, но сеприсутно чувство на несигурност и загуба. Овој феномен, наречен соласталгија, ја опишува емотивната болка што ја чувствуваме кога нашиот дом и нашата позната околина се менуваат на полошо пред нашите очи. Ритамот на годишните времиња е вткаен во нашата култура, нашите празници, нашите спомени и нашето расположение.

Предвидливоста на природата ни даваше чувство на сигурност. Сега, кога таа предвидливост исчезнува, ние се чувствуваме изгубено. Борбата против климатските промени не е апстрактна битка за спас на поларните мечки. Таа е и длабоко лична борба за да го зачуваме познатиот и утешен ритам на светот во кој пораснавме – свет во кој сè уште постоеја пролет и есен.