Збогум за кешот и картичките? Европската централна банка подготвува дигитално евро

Пристигнува дигиталното евро: Што е тоа, како ќе функционира и зошто ги плаши луѓето?

Додека употребата на готовите пари во Европа забрзано опаѓа, Европската централна банка (ЕЦБ) го подготвува својот одговор: дигиталното евро. Овој амбициозен проект има за цел да создаде дигитална верзија на јавните пари – бесплатен и универзално прифатен начин на плаќање за дигиталната ера. Но, додека ветува удобност на апликација со доверба на централна банка, тој истовремено предизвика и жестока дебата за иднината на парите, приватноста и државната контрола.

Зошто ни е потребно дигитално евро?

Главната причина е падот на готовината. Според податоците на ЕЦБ, уделот на кешот во трансакциите во еврозоната паднал од 68% во 2019 на само 40% во 2024 година. Ова создава сè поголема зависност од приватни платежни компании, кои најчесто не се европски (како Visa, Mastercard, Apple Pay). Целта на дигиталното евро е да понуди јавна, европска алтернатива, која ќе биде бесплатна за граѓаните и ќе ја зголеми конкуренцијата.

Како ќе функционира и кога ќе пристигне?

Идејата е граѓаните да имаат „дигитален паричник“ на својот телефон, кој ќе го полнат од својата банкарска сметка. Плаќањата би биле инстантни и достапни и онлајн и офлајн. За да се спречи одлив на пари од комерцијалните банки, ќе постои лимит на сумата што секој граѓанин ќе може да ја чува во дигиталниот паричник. Проектот е во подготвителна фаза, а неговото реално воведување се очекува помеѓу 2027 и 2029 година.

Помеѓу слободата и контролата

Иако ЕЦБ ветува дека нема да ги следи личните трансакции на граѓаните, најголемиот страв во јавноста е токму губењето на приватноста. Критичарите предупредуваат дека дигиталната валута издадена од централна банка (CBDC) може да се претвори во моќна алатка за државен надзор, каде што владата ќе има увид во секоја ваша трансакција. Уште поголем е стравот од т.н. „програмабилни пари“ – пари со рок на траење или пари кои може да се трошат само за одредени работи, што би претставувало огромна закана за личната слобода.

Покрај грижата за граѓаните, дигиталното евро има и геополитичка димензија. Иако не е негова примарна цел, тоа би ја зацврстило улогата на еврото и би претставувало противтежа на американскиот долар, но и на кинескиот дигитален јуан, кој веќе функционира и се смета за алатка за надзор. На крајот, ЕЦБ е соочена со тешка дилема: ако не создаде дигитално евро, ризикува монетарниот систем да биде преземен од приватни компании, а ако го создаде, се соочува со огромен отпор од граѓаните кои се плашат за својата приватност.