Судбината на Фон дер Лајен во прашање: Европа ја чека одлуката за скандалот со Фајзер и милијардите за вакцини!

Дали тајните текстуални пораки ќе ја „урнат“ моќната Урсула фон дер Лајен? Европа со задржан здив ја очекува историската одлука на Судот на Европската Унија оваа среда, одлука која може да предизвика вистински политички земјотрес во срцето на Брисел или да го означи крајот на една ера на нетранспарентност!

Во фокусот на мега-скандалот „Фајзергејт“ е контроверзниот договор за набавка на ковид-вакцини вреден неколку МИЛИЈАРДИ евра, како и мистериозните СМС пораки разменети меѓу претседателката на Европската комисија и првиот човек на фармацевтскиот гигант Фајзер, Алберт Бурла. Што точно се крие во содржината на тие пораки, дали конечно ќе излезе на виделина целата вистина за најголемата зделка во историјата на Унијата и какви ќе бидат последиците за угледот и иднината на Фон дер Лајен?

Судска разврска за тајните пораки и договорот вреден милијарди

Судот на Европската Унија оваа среда, 14 мај, треба да донесе клучна одлука во случајот познат како „Фајзергејт“. Одлуката се однесува на тоа дали Европската комисија ги прекршила правилата за транспарентност со тоа што одбила да ја објави содржината на СМС пораките разменети меѓу претседателката Урсула фон дер Лајен и извршниот директор на Фајзер, Алберт Бурла.

Овие пораки се поврзуваат со преговорите за договорот за набавка на вакцини против ковид-19, вреден повеќе милијарди евра, кој беше најголемиот што Брисел го склучил. Исходот од оваа судска постапка би можел значајно да влијае врз репутацијата на Фон дер Лајен и да има широки последици врз начинот на кој високите функционери на ЕУ ги водат деловните преговори зад затворени врати, особено во контекст на нејзиниот актуелен или потенцијален иден мандат.

Транспарентноста на Европската Унија ставена на тест

Суштинското прашање во овој случај е дали текстуалните пораки треба да се класифицираат како официјални документи и, следствено, да бидат предмет на објавување во име на транспарентноста. Додека многумина сметаат дека тие треба да бидат третирани како и секој друг облик на официјална комуникација поврзана со донесување политички одлуки, Европската комисија досега го застапуваше спротивниот став.

Ситуацијата е правно комплицирана за Фон дер Лајен, бидејќи таа не само што лично го одобрила најголемиот договор за набавка на вакцини во блокот (финализиран во мај 2021 година за набавка на до 1,8 милијарди дози), туку и претседава со институција која е задолжена за спроведување на европските закони, вклучувајќи ги и принципите на транспарентност и одговорност.

Јавноста за овие пораки дозна од текст на „Њујорк Тајмс“ од април 2021 година, каде Бурла ги опишал размените како начин за градење „длабока доверба“. Тужбата против одлуката на Комисијата да не ги објави пораките беше поднесена од „Њујорк Тајмс“ и нивниот поранешен шеф на бирото во Брисел во 2022 година.

Остри критики од Европскиот омбудсман и невладиниот сектор

Европскиот омбудсман уште во 2022 година утврди дека неуспехот на Комисијата да ги побара и евентуално објави споменатите текстуални пораки претставува лошо управување. Емили О’Рајли, која беше омбудсманка од 2013 до 2025 година, овој случај го нарече „повик за будење“ за институциите на ЕУ, изјавувајќи дека транспарентноста под мандатот на Фон дер Лајен назадувала.

Таа минатата година во интервју за „Политико“ ја обвини Фон дер Лајен дека создала култура на „задржување информации“ од политички причини и го критикуваше нејзиното отсуство од единственото судско рочиште одржано досега. „Слонот кој не беше во просторијата. Единствената личност која можеше да ни каже сè не беше таму“, изјави О’Рајли.

Од „Transparency International“, пак, истакнаа дека оваа судска пресуда би можела да означи пресвртница за транспарентноста во ЕУ, нагласувајќи дека кога станува збор за клучни одлуки, особено оние поврзани со јавното здравје, тајноста мора да се избегнува. Европската комисија во своја одбрана наведе дека никогаш не негирала размена на пораки, но дека тоа не значи оти договорите биле преговарани на тој начин.

Независна истрага на Европското јавно обвинителство (ЕППО)

Дополнителен притисок врз Урсула фон дер Лајен и Европската комисија создава и истрагата што ја води Европското јавно обвинителство (ЕППО). Ова тело, задолжено за истражување сериозни финансиски кривични дела против финансиските интереси на ЕУ, потврди дека ја истражува Комисијата во врска со нејзините постапки при набавката на вакцините.

Во март оваа година, шефицата на ЕППО, Лаура Ковеши, потврди дека нејзината канцеларија неодамна интервјуирала функционери на Комисијата за тоа како биле водени преговорите за вакцините. Од ЕППО соопштија дека нема да коментираат за истрагата која е во тек. Целиот случај „Фајзергејт“ отвора поширока дебата за тоа колку официјалните документи и комуникации на ЕУ треба да бидат достапни на јавноста и ја става под прашалник потенцијалната култура на нетранспарентност во рамките на Комисијата под водство на Урсула фон дер Лајен.