Кој беше најбогатиот човек во Југославија (а не беше Тито)

Парадоксот на богатството во „бескласното“ општество: Кој навистина имаше најмногу пари во Југославија (и зошто тоа не беше Тито)

Кога ќе се спомне богатството во поранешна Југославија, првата асоцијација за многумина е раскошниот животен стил на Јосип Броз Тито – вилите, островот Бриони, синиот воз и јахтата „Галеб“. Но, иако Тито живееше како цар, тоа богатство не беше негово лично, туку државно. Вистинскиот најбогат приватен граѓанин во СФРЈ, барем според официјалните даночни пријави, бил еден анонимен угостител од Скопје.

Приказната за најбогатите луѓе во социјалистичка Југославија е приказна за парадокси. Во систем кој официјално ја славеше работничката класа и ја ограничуваше приватната сопственост, сепак постоеше слој на луѓе кои успеале да стекнат значително богатство. Оваа „социјалистичка буржоазија“ најчесто доаѓала од редовите на приватните занаетчии, угостителите, адвокатите и, се разбира, најголемите музички ѕвезди.

Мистериозниот милионер од Скопје

Според податоците на даночната управа од 1988 година, најголем годишен приход во цела Југославија пријавил токму еден угостител од Скопје – неверојатни 171 милион тогашни динари. Иако неговото име никогаш не било јавно објавено, тој останал запаметен како симбол на успехот во еден систем кој на хартија не бил наклонет кон приватниот капитал. Неговиот успех е доказ дека дури и во рамките на социјализмот, постоеле можности за оние кои биле доволно вешти и претприемчиви.

Покрај него, на листите на најбогати редовно се наоѓале и имиња како Лепа Брена, Здравко Чолиќ или Горан Бреговиќ, чии приходи од турнеи и продажба на плочи далеку ги надминувале платите на директорите на најголемите државни претпријатија.

Двата вида на богатство: Пари наспроти моќ

Сепак, кога се зборува за богатството во Југославија, мора да се направи клучна разлика. Од една страна било приватното, монетарно богатство на луѓе како скопскиот угостител, кое било заработено на пазарот. Од друга страна било богатството на Тито и високата политичка елита, кое не се мерело во пари, туку во неограничен пристап до државните ресурси.

Тито можеби немал приватна банкарска сметка со милиони, но тој на располагање имал цел архипелаг (Бриони), воз, авионска флота и десетици луксузни резиденции – сето тоа платено од државниот буџет. Во тој поглед, неговата моќ и луксузниот стандард на живеење биле апсолутно недостижни за било кој приватен граѓанин. Оваа приказна е важна лекција за тоа како функционирал југословенскиот систем. Тој не бил целосно комунистички, ниту пак капиталистички, туку уникатен хибрид кој, и покрај официјалната идеологија за еднаквост, сепак дозволувал постоење на огромни разлики во богатството и моќта.