„Шест враќања од онаму“: Човекот што селото го нарече дух, а науката бара објаснување

„Шестпати умрев и се вратив“: Танзанецот што го плаши селото и прашањата што науката мора да ги постави

Исмаил Азизи вели дека шест пати бил прогласен за мртов — и секој пат се разбудил. Неговата приказна звучи како легенда, но последиците се вистински: страв, стигма и живот во изолација. Меѓу митот и медицината, останува прашањето — што навистина се случило?

Човек помеѓу два света: од мртовечница до двор на сопствената куќа

Азизи (40) раскажува низа потресни настани: тешка повреда на работа, по која бил прогласен за мртов и префрлен во мртовечница; тешка маларија, со „будење“ во ковчег; кома по сообраќајка; каснување од отровна змија и три дена во мртовечница пред повторно да стане; пад во јама; и најкрајно — обид на мештани да го запалат во сопствениот дом. На неговото тело има лузни од изгореници, а во неговиот глас — трага од човек кој премногу пати се видел од другата страна на стравот.

Селаните сведочат дека бегале кога го виделе „оживеан“. Некои веруваат дека е „дух“ или „вештер“. Азизи, пак, вели дека не е ништо од тоа — само човек што сака да биде прифатен. Денес живее сам, без семејство, без партнерка, со чувство дека секое излегување е нов судир со предрасудите.

Што би можела да каже медицината: меѓу ретки синдроми и грешки во проценката

„Лазаров феномен“ (Lazarus phenomenon). Во ретки случаи, по неуспешни обиди за реанимација, може да се јави одложено враќање на срцевата работа — често поради заробен воздух во градниот кош и промена на притисокот. Во системи без прецизни протоколи, ова може да се протолкува како „оживување“.

Длабока кома и хипотермија. Ниски витални знаци (едвај забележлив пулс, бавна или привидно отсутна дишна активност) и ладно тело можат да доведат до погрешна проценка, особено ако нема мониторинг.

Невролошки состојби и кататонија. Ретки состојби со неподвижност и минимална реактивност понекогаш изгледаат како отсутен животен знак. Без ЕКГ, пулс-оксиметар или ЕЕГ, ризикот од грешка расте.

Тешка маларија и труење со отровни змии. Обата можат да предизвикаат длабока „тишина“ на организмот — со бавни, едвај мерливи витални функции. Во недостиг на лабораторија и апаратура, здравствените работници може да претпостават најлошо.

Ниту еден од овие механизми не е „магичен“; сите бараат внимателна дијагностика и протоколи за потврда на смрт (повторени мерки, ЕКГ лента, набљудување во временски интервал) пред да се донесе конечна одлука.

Кога незнаењето станува насилство: цената на стигмата

Приказната на Азизи е и огледало на колективен страв. Во заедници со силни верувања за „преминот“ меѓу животот и смртта, необјаснетото лесно се толкува како окултно. Така се раѓаат прогон и линч — најопасната комбинација од паника и предрасуда. Наместо медицинска и психосоцијална помош, човекот добива изолација.

Овде се испреплетуваат две должности: здравствената (стручна потврда и протоколи) и општествената (образование, медијација, заштита на човековата безбедност). Без двете, секоја „неверојатна“ приказна завршува со реални лузни.

Што понатаму: од чудење кон грижа

• За здравствените служби: стандардизирани протоколи за констатација на смрт; задолжително набљудување пред префрлање во мртовечница; континуирана обука.
• За локалната заедница: посредници (локални лидери, верски и граѓански актери) кои градат разбирање меѓу медицинските објаснувања и традиционалните верувања.
• За медиумите и документарците: да раскажуваат без сензационализам, со фокус на безбедност, етика и достоинство.
• За Азизи: медицинска евалуација (кардиолошка, невролошка, инфективна) и психолошка поддршка; правна заштита од насилство и дискриминација.

Меѓу чудото и науката има простор за човечност. Сè додека не знаеме целосно што се случило, едно е сигурно: никој не заслужува да биде прогонуван затоа што преживеал.